Rosetta Taşı Nedir?

Rosetta Taşı ya da Reşid Taşı, Mısır’da kale yapımındaki bir kazı sırasında rastlantı eseri bulunmuştur. Demotik (Mısır’da halkın kullandığı dil), Hiyeroglif ve Antik Yunanca olmak üzere üç dilde yazılmış. Yüzyıllar boyunca çözülemeyen bir sır olarak kalan Hiyeroglif bu taşın yardımıyla çözülmüştür.

Bilge Merve Savaşan

Rosetta Taşı nedir? Yüzyıllarca okunamamış Demotik ve Hiyeroglif alfabelerinin yanısıra okunabilen Yunanca bir metnin de aynı taş üzerinde bulunması ile tek bir metnin üç ayrı dilde yazılmış olduğu görüşü pek çok araştırmacının ilgisini çekmiştir.

Taşın ve dolayısıyla Hiyeroglifin sırrını çözen araştırmacı, 1822 yılında, eski Mısır yazılarının güncel koptik diline benzediğini ortaya koyan araştırmacı Jean-Francois Champollion olmuştur. Yazıtın Yunanca kısmını Hiyerogliflerle kıyaslayan Champollion’a Demotik alfabesini 1914 yılında çözen İngiliz Thomas Young’ın çalışmaları da yardımcı olmuştur.
Eski Mısır’a ait yazıların çözülmesi ile birlikte Egyptology diye adlandırılan Eski Mısır bilimi doğmuş ve geçmiş yüzyılların açıklığa kavuşması kolaylaşmıştır. İngiliz kolleksiyoncuların eline geçen taş, günümüzde British Museum’da sergilenmektedir. Bu taşın önemi büyüktür çünkü dünyanın ilk “çeviri yapmak için kullanılmış sözlüğü” dür…
Rosetta Taşı’nın önemi göz ardı edilemez. Şimdi gelelim bu bulgudan neden bahsettiğime…

Diller arşivi oluşturma amaçlı proje- Rosetta Project- Rosetta Projesi
Rosetta Projesi; adını ve ana fikrini Rosetta Taşından alıyor. Rosetta Taşı’nın ortak kültüre katkısı göz önünde bulundurularak dünyanın belli başlı 1500 dilinde (Türkçe ve Osmanlıca ayrı ayrı dahil), Genesis’in ilk üç kitabının çevirisinin ve dahası o kültürlerle ilgili belli başlı birkaç şeyin üzerine mikro boyutlarda kazınacağı bir disk yaratmak. Bu diske 1000x bir mercek ile bakıldığı zaman 30 bin sayfa doküman ortaya çıkacak ve disk bu verileri en az iki bin sene koruyabilecek.
Bu proje sayesinde umuluyor ki gelecek yüzyıllarda birçoğu kaybolmuş olacak diller,  bu sayede gelecek nesillere kalacak. (Bu proje dahilinde aynı içeriğe sahip kitap da basılacakmış.)

Dünyadan Örnekler Bu Dili Oxford Kurtaracak
Oxford Üniversitesi, dünyada 60’ını geçmiş sadece 3 kişinin bildiği sözlü olarak kuşaktan kuşağa geçen Dusner dilini kurtarmak için Endonezya’nın Papua adasının ormanlarının derinliklerindeki bir balıkç00ı köyüne ekip gönderdi. [5]
Bu ekip, halen sadece evlilik gibi özel törenlerde kullanılan dilin köydeki gençlere öğretilmesi için girişimlerde bulunacak.
Dusner Dili, Oxford Üniversitesi Dil Bilimi, Filoloji ve Fonetik Fakültesi araştırmacıları tarafından keşfedilmiş, üniversitede görevli Dr. Suriel Mofu, geçen Ekim ayında dili kayıt altına almak için Endonezya’ya gitmişti.

Sözlüğü Hazırlanacak
Dr. Mofu sonunda üç kişiye ulaştı. Dilin sözlüğünü ve gramerini hazırlama projesinin başlayabileceğini açıklandı.
Dili konuşanların bu kadar azalmasının nedeninin, pek çok yerlinin çocuklarına, eğitim alma ve iş bulmada faydalı olacağı düşüncesiyle Malay dilini öğretmesi olduğu belirtiliyor.
Yapılan tahminlere göre, dünyada bilinen 6 bin dilin yarısı gelecek 50 yılda tamamen kaybolacak.

Bu Dili Bilen Son İki Kişi de Küs
Bugün Meksika olarak bilinen topraklarda yüzlerce yıldır konuşulan Ayapaneco dilini bilen son 2 kişinin birbirlerine küs olması da bir süre önce gündeme gelmişti.
Guardian gazetesinin haberine göre, Ayapaneco dilini bilen son iki kişi olan 75 yaşındaki Manuel Segovia ve 69 yaşındaki Isidro Velazquez birbirlerinden hoşlanmadıkları için hiç konuşmuyorlar.

Ve Türkiye Türkiye’de 15 Dil Tehlikede!
UNESCO’nun dünya dil atlasına göre Türkiye’de konuşulan 15 dil yok olma tehlikesi ile karşı karşıya. 3 dil ise çoktan yok olmuş durumda… [7]
Ölen Diller – Türkiye’de en çok Konya’nın Sille Köyü’nde konuşulan ve en son 2005’te duyulan Kapadokya Yunancası olarakta bilinen Ürgüpçe
– Kökü Diyarbakır, Lice’deki Kamışlı Köyü’ne dayanan Türkiye’nin doğusunda ve Suriye’nin kuzeydoğusunda konuşulmuş olan Mlahso dili.
– Marmara Bölgesi ve Kafkaslar’da yaygın olan Kafkas dili Ibıhça.

Yok Olmaya Yakın Diller
Siirt kökenli ve 1999’a kadar yalnızca 1000 kişinin Pervari ilçesinde konuştuğu Hertevin dili ciddi tehlikede
– Türkiye’nin yanısıra Yunanistan ve Makedonya’da duyulan Gagavuzca (Edirne)
– Türkiye’de yaşayan Yahudilerin dili Ladino ya da diğer adıyla Yahudi İspanyolcası (İstanbul Balat, Hasköy)
– Doğu Anadolu’daki Süryaniler ve İsveç ile Almanya’ya göç edenlerle birlikte 50 bin kişinin konuştuğu Turoyo (Mardin Midyat)

Güvensiz durumda
– Türkiye, Rusya, Makedonya, Ürdün, İsrail, Irak ve Rusya’da 300 bin kişinin konuştuğu Adigece
– Doğu Anadolu’da yaygın Zazaca
– Kuzey Irak, İran’ın batısı ve Türkiye-Suriye sınırında 240 bin kişinin konuştuğu, göç nedeniyle Türkiye’de bileni kalmayan Süryaniceye yakın Suret
– İstanbul ve Hatay’ın Samandağı bölgesindeki Vakıflı Köyü’nde yaklaşık 50 bin kişinin konuştuğu Batı Ermenicesi
– Rusya, Gürcistan, Ortadoğu ve Batı Avrupa’da 125 bin konuşanın olduğu Abhazca
Kesinlikle tehlikede
– 31 bin kişinin bildiği Abazaca
– Türkiye’nin kuzeydoğusu ile Gürcistan ve Orta Asya’da duyulan Homşetsi (Hemşince)
– 130 bin kişinin konuştuğu Lazca
– Doğu Karadeniz kökenli ve 300 bin kişinin konuştuğu Pontus Yunancası lehçesi (Rumca)
– Çingenelerin dillerinden Romanca (Sinti)
– Türkiye’deki topluluğun yanısıra Kafkaslar’da yaygın Kabar Çerkez dili.