Dikkat Eksikliği mi Hiperaktivite mi

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite, aşırı hareketlilik, dikkat sorunları ve istekleri erteleyememe belirtileriyle ortaya çıkan psikiyatrik bir bozukluktur. Bir çocukta veya erişkinde ‘Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite bozukluğu ‘var tanısı için bazı belirtilerin 7 yaşından daha önceden beri bulunması gerekir.

Esinç Ulutürk

Rehber Öğretmen

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite tanısının konulması için bugüne kadar olan tüm yaşantı öyküsünün anne babasından dinlenilmesi, okul başarısına ilişkin bilgilerin toplanması ve okul öğretmenlerinin gözlemine ihtiyaç duyulur.

Hiperaktivite teşhisi tıbbı bir teşhistir ve yalnızca alanında uzmanlaşmış psikiyatristler tarafından konulabilir. Hiperaktivite sanılanın aksine toplumda çok fazla gözlemlenen bir davranış bozukluğu değildir. Genel popülasyonda, erkeklerde sık görülmekle birlikte toplumumuzda yüzde 5-10 arasında değişen oranlardan bahsedilmektedir.

Dikkat Eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtilerin normal bir kişide bulunandan daha şiddetli görülmesi gerekir. Yani aşırı hareketlilik ve dikkat dağınıklığı kişinin günlük yaşantısını etkileyecek boyutta olmalıdır.

Toplumumuzda bu sorun son yıllarda çok fazla yaygınmış gibi gözlenmektedir. Ancak bu durum bir uzman tarafından konulmuş teşhis değildir. Veli ya da öğretmenin biraz hareketli ve dikkatini toplayamayan çocuklara  ‘dikkati dağınık’ teşhisi konulmasından kaynaklanmaktadır. Ancak çocuklara dikkat eksikliği ve hiperaktivite teşhisini koymak bir dizi gözlem, çalışma ve değerlendirmeyi gerektirir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Belirtileri Nelerdir?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda,

         Aşırı hareketlilik gözlemlenir.

• Çocuğun çoğunlukla elleri ayakları kıpır kıpırdır ve çocuk oturduğu yerde kıpırdanıp durur.
• Uygunsuz durumlarda koşuşturur ya da tırmanır.
• Çok konuşur.

Dürtüsellik gözlemlenir.

• Hazır cevaptır, sorunun bitmesine fırsat vermeden cevap verir.
• Sırasını bekleme güçlüğü vardır.
• Başkalarının sözünü keser, olan düzeni bozmaya çalışır.

Dikkatini toplayamadığı gözlemlenir.

• Dikkatini ayrıntılara veremez, okul ödevlerinde ya da diğer etkinliklerde dikkatsizce hatalar yapar.
• Doğrudan kendisiyle konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi durur.
• Çoğu zaman yönergeleri izlemez, üzerine aldığı görevleri tamamlayamaz.
• Eşyalarını çabuk kaybeder.
• Unutkandır.

Çocuğunuzda ‘Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite’nin  varlığından söz etmeniz için  aşağıdaki belirtilerden en az 7 tanesini gözlemlemeniz gerekmektedir. Bunlar:

• Devamlı hareket halindedir.
• Kıpır kıpırdır, yerinde duramaz.
• Grup etkinliklerinde sırasını beklemekte güçlük çeker.
• Devamlı koşuşturur, eşyalara tırmanır, zıplar.
• Çok konuşur, sözün aralarına girer, başkalarının sözünü keser.
• Dikkati sık sık dağılır.
• Başladığı bir işi bitirmekte güçlük çeker.
• Kendisiyle konuşulduğunda sanki dinlemiyormuş gibi görünür.
• Ev ödevlerinde dikkatsizce hatalar yapar.
• Sınıfta veya oturması gereken yerde sakince oturamaz, hareket eder.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivitenin Nedeni Nerlerdir? 

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite konusunda kesin olarak tek bir nedenden bahsedilmesi mümkün değildir. Çocukta bu bozukluğu bulunmasının birçok sebebi olabilir. Ancak son yıllarda yapılan çalışmalarda en dikkat çekici olanı, genetik geçiştir. Yani çocuğun anne veya babasından birinde yahut birincil veya ikincil grup akrabalarından birinde dikkat dağınıklığı ve hiperaktiviteye rastlanıyorsa çocuğunuzda da rastlanması muhtemeldir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, basit gelip geçici bir yaramazlık olarak veya dikkati tam olarak toplayamama durumu olarak değerlendirilmemelidir. Tedavisi için mutlaka bir uzmandan destek alınmalıdır. Dikkat Eksikliği ve hiperaktivite teşhisi konulan bir çocuk, tedavi edilmediği takdirde, erişkin yaşamına hazırlanmasında önemli sorunlarla karşılaşabilir. Ergenlik dönemiyle birlikte başka psikiyatrik sorunların da buna eklenmesiyle bu durum içinden çıkılamayan daha güç durumlara yol açabilir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Sendromu Olan Çocukların Anne ve Babalarına Öneriler.

Araştırmalar, ‘Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’ nun meydana gelmesinde çevresel etkenlerin ve hatalı anne -baba tutumlarının etkili olmasının yanı sıra sorunlu aileler bu bozukluğun oluşmasında değil, şiddetinde etkili olduğunu göstermektedir. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklar, sorunlu aile ortamındaysalar ya da hatalı ana-baba tutumlarına maruz kalmışlarsa, normal çocuklardan çok daha fazla sorun yaşamakta, daha saldırgan ve yıkıcı davranışlar sergileyebilmektedir.

• Olumsuz durumlarda davranışa yönelik olumlu yönlendirmelerde bulunun:

Genellikle DEAH çocukları çok fazla hata yapar. Sadece dikkatinizi bu hatalar  üzerine yoğunlaştırırsanız çocuğunuzla olan iletişimiminiz zarar görebilir. Orta düzey cezalar etkili olabilir ancak daima bir ödül programıyla birlikte dikkatli ve dozunda  uygulanmalıdır.

• Davranışlara olduğu anda yanıt verin:

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklar ödüllendirilmeye diğerlerinden daha çok ihtiyaç duyar. Verdiğiniz yanıtın veya ödülün türü önemli değildir. Önemli olan davranışın peşi sıra yapılmasıdır.

• Çocuğunuza koyduğunuz kurallarda tutarlı olun:

Davranışı değiştirme programının bir türlü yararlı olamamasının sebeplerinden biride tutarsızlıktır. Yani çocuklarınız sizin nasıl bir tepki vereceğinizi tahmin edemez. İlk zamanlar çocuğunuz sizin istediğiniz şekilde yanıt vermese de, tutarlı olmayı sürdürmeniz bir-iki hafta içinde değişimin başladığını ve birkaç hafta daha geçtikten sonra iyi sonuçların belli bir bütünlüğe ulaştığını görecekseniz. Yeter ki kurallarınızdan vazgeçmeyin ve vazgeçmeyeceğinizi de çocuğunuza gösterin.

• Çocuğunuzun gününü organize etmek için plan yapın:

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Sendromu olan çocuklar her gün, aynı zamanlarda aynı şeyleri yaparlarsa hayatları çok kolaylaşır. Yazılı günlük faaliyet listesi; başları sıkıştığında danışabilecekleri bir yardım kaynağıdır. Aynı zamanda “Dikkat Eksikliği” olan çocuklar için zamanı doğru kullanmak en zor iştir. Erken yaşta başlayan “zamanı etkili kullanma” eğitimi ve sürekli bu konuya önem göstermek çocuğunuza kazandırabileceğiniz en önemli yetenektir.