Tüp Bebek İçin Doğru Zaman ‘Ne Zaman’

Tüp bebek tedavisi artık günümüzde yaşam koşullarının da etkisiyle oldukça arttı. Şimdi merak edilen soru: Çiftlerin hangi durumlarda, ne zaman tüp bebek tedavisine başlaması gerekiyor?

Prof.Dr.Gürkan Uncu

Kadın Hast. ve Doğum Uzm.

Tüp bebek tedavisi endikasyonuna bağlı bir durumdur. Endikasyon gerekliliktir. Hangi nedenle bu işi yaptığınız çok önemli.Yanıtın hemen bir ay bile kaybetmeden tedaviye başlanmalı dediğimiz hastalar olduğu gibi, belirli algoritmaların yani tüp bebek öncesi başka tedavilerin yapılmasının gerektiği, bu tedavilerin başarısızlığında son nokta olarak tüp bebek uygulamasına geçilen hastalar da var.
Çiftler ne zaman tedaviye başvurmalı? Bunun belli bir zamanı var mı?
Kadın düzenli adet görüyorsa, sorunu yoksa erkekte ciddi sağlık sorunları yoksa ve düzenli ilişki oluyorsa ve bu durumların varlığında 12 ay gebelik oluşmadıysa araştırılmaya başlanmalıdır. Düzenli ilişkisi -ki bu haftada en az 2 cinsel ilişki anlamına gelir- bulunan ve korunmayan 100 çift içinde 1. ay 25’i gebe kalır ve buna her ay 10 çift eklenir. 6. ayın sonunda 65 çift gebedir. Sonraki 6 ay içinde bu orana 20 kişi daha eklenir ve 100 çiftin 85’i gebedir. Bu noktada gebe kalamayan 15 çift araştırılmalıdır. Yani araştırma için 6 –12 aylık bir süre mantıklıdır. Tabi bu genellemenin dışında olan durumlar vardır.

Daha önce araştırılması gereken durumlar nelerdir?
Genelin dışındaki bu durumların başında yaş gelir. Yakın zamanda çıkan çalışmalar erkek yaşının da önemli olduğunu göstermeye başlamakla birlikte kadının yaşı burada daha önemlidir. 37 yaş sonrası kadın yumurtalıklarındaki yumurta rezervinin tüketim hızı çok artar ve 35 yaş üzerinde olan ve gebelik isteyen hanımlar için araştırma, tanı ve tedaviye başlama anlamında fazla beklememek gerekir, 6 ay kesinlikle yeterli bir süredir. Özellikle yumurtalıklarından cerrahi geçirmiş kadınlarda ve birden fazla yumurtalık-rahim enfeksiyonu geçirmiş kadınlarda araştırmaya erken başlamak gereklidir. Erkek tarafında ise geçirilmiş testis cerrahisi ve hastalıklarının varlıkları da beklememeyi gerektiren bir durumlardır.

Tüp bebek merkezinin seçiminde hangi noktalara dikkat etmek gerekir?
Sonuç itibariyle tüp bebek merkezleri Sağlık Bakanlığı tarafından ruhsatlanan ve denetlenen sağlık birimleridir ve bu anlamda her merkez kendi başarı oranlarıyla bu işi yapmaktadırlar. Tüp bebek tedavisi maddi ve manevi çok eziyeti olan bir tedavidir.  Maalesef başarı kadar başarısızlığı da olan bir tedavi şeklidir. Bu anlamda çiftler tüp bebek merkezi seçimi yaparken çok dikkatli seçim yapmak ve başarı ölçütlerini dikkatli değerlendirmelidirler.

Tüp bebek yaptıracak çiftler şu sorulara tatminkar yanıt almak durumundadırlar.
Yaş ve yapılma nedenlerine göre başarı oranı nedir? Bu oranlar dünyada ve yaptırılması planlanan merkezde nasıldır? Burada başarının ne olduğu ayrıntılı tartışılmalıdır. Başarı oranının yüksek olduğunu bildiren merkezlerde, başarı olarak neyin ifade edildiği iyi sorgulanmalıdır. Çiftler bize gebe kalmak için gelmemekte, bebek istemektedirler, bu anlamda en önemli oran “take home baby” dediğimiz, eve sağlam, sağlıklı çocuk götürme oranıdır. Yeni yayımlanan yönetmelikle beraber embryo dondurma çok önemli duruma gelmiştir. Sağlık Bakanlığı tarafından getirilen kısıtlama ile her ne endikasyon olursa olsun, birinci ve ikinci uygulamalarda tek embriyo transferi , 35 yaş üzeri en fazla 2 transfer zorunluluğu getirilmiş olması dondurma programının başarısının mutlaka artırılması gerekliliğini doğurmuştur. Bu anlamda merkezlerin dondurulmuş embriyo başarıları da önem kazanmaktadır.

Türkiye’nin tüp bebek tedavisindeki başarı oranı nedir?

Türkiye’de sağlık sektörü gerçekten başarılı işler yapıyor. Tüp bebekte bunlardan birisi. Türkiye’de IVF başarısı çok yüksektir. Bizim için yeni bir dönem başladı, tek embryo transferi. Yönetmelik iptal edilmediği takdirde bu uygulama devam edecek ve biz şimdiye kadar hiç bilmediğimiz ya da başka bir anlatımla çok az uyguladığımız bu uygulamanın sonuçlarını göreceğiz. Literatüre baktığınızda 2 embriyo transferine göre daha düşük fakat kabul edilebilir başarısı olan tek embriyo transferinin ülkemizde ne olacağını bilemiyoruz, bunu bize zaman gösterecek.

– Son dönemde önem kazanan Yapay Rahim Uygulaması nedir?

Yapay rahim denilen şey, rahim içi doku kültürü uygulamasıdır. Tekrarlayan tüp bebek tedavilerine rağmen gebe kalamayan, embriyoları yavaş veya kötü gelişim gösteren çiftlerde yeni bir umut haline gelmiştir. Adetin 21. günü rahim içinden alınan ufak bir doku örneği laboratuar koşullarında ayrıştırılır, hastanın kendi kan serumu ile kültür ortamı oluşturulur ve gerekli hücreler çoğaltılarak dondurulur. Daha sonra hasta tüp bebek tedavisine alınır. Yumurta toplama işlemi yapıldığında dondurulmuş olarak saklanan örnekler çözülür Ko-kültür dediğimiz yapay bir rahim içi dokusu oluşturulur. Tüp bebek işlemi yapılıp döllenme görüldükten sonra oluşan embriyolar transfer işlemine kadar bu doku içinde büyütülür. Bu uygulama sırasında kadının kendi rahim içi hücreleri kullanıldığından sarılık, AIDS ve diğer riskli durumlar ekarte edilir.
Ko – kültür ortamında embriyo ve rahim içi doku arasındaki ilişki vücut içindekine benzer şekilde gelişmekte ve embriyo ile anne adayının rahim iç duvarı hücreleri birbirleri ile tanışmış ve alışmış olmaktadırlar.  Embriyo gelişimi için gerekli olan faktörler ve proteinler yönünden oldukça zengin olan Ko-kültür sıvıları içerisinde bulunan büyüme faktörleri ve besleyici maddeler embriyo gelişimini destekler.  Ayrıca ortamda oluşan antioksidanlar embriyo için zararlı olabilecek artıklar embriyo çevresinden uzaklaştırır.  Tüp bebek için kullanıma hazır olarak sunulan yapay kültür ortamında bu proteinler ve büyüme faktörleri oldukça sınırlı bulunur. Bu nedenle tekrarlayan tüp bebek tedavisinde başarısız hastalarda ko- kültür hazır satışa sunulan kültür sıvıları için bir alternatif oluşturur.   Endometrial ko-kültür hazırlanması yoğun bir iş gücü ve teknik alt yapı gerekmektedir ve bu konuda özel olarak eğitimi olan elemanlara ihtiyaç duyulmaktadır.

Yapay rahim uygulaması hangi durumlarda gerçekleştiriliyor?
Rutin tüp bebek uygulaması değildir. Bu nedenle seçilmiş olgularda kullanılmaya başlanmıştır. En çok uygulamaya girmekte olduğu yer embriyo gelişiminin kötü, yavaş, istendiği şekilde gitmediği durumlardır. Tekrarlayan implantasyon başarısızlıklarında, over rezervinin düşük olduğu, başarının düşük olarak öngörüldüğü olgularda kullanılabilinir. Böyle olmakla birlikte, bilimsel veriler bu uygulamanın beklendiği şekilde başarıyı çok artırmadığını bildirmektedir.

Bu tedavinin normal tüp bebek tedavisinden farkı nedir?

Normal tüp bebek tedavisinde toplanan yumurtalar ile sperm birleştirildikten sonra fertilizasyon için hazırlanmış medyumlar içinde bekletilir. Yapay rahimde ise, kadından alınan rahim içi dokuların hazırlanmasıyla elde edilen medyum içinde bekletilir, ikisi arasında ana fark budur.

Her tüp bebek merkezinde bu uygulama yapılabiliyor mu?
Hayır. Bu tür standart dışı işler her tüp bebek merkezinde yapılmıyor, belirli merkezlerde yapılabiliyor.

Yapay rahim gibi geliştirilen bu yöntemlerle artık “bebek sahibi olamamak” gibi bir durum ortadan kalkar mı?

Kesinlikle hayır. Keşke bu tür bir yorum yapmak mümkün olsa. Yeni bir gelişmedir ve hareket getireceği kesindir ama şimdiye kadar, rutin olarak kullanılmayı gerektiren ve bu anlamda başarı oranını çok artıran ve sizin ifadenizle, bebek sahibi olmamayı ortadan kaldıran bir durum değildir. Mutlaka geliştirilmeye ve bu konudaki bilgi birikiminin birikmesine ihtiyaç vardır.
Tüp bebek işleminde, bebeği transfer yaptıktan sonra gebelik olup olmadığını anladığımız 12 gün içinde kadının çektiği stres oranı, herhangi bir hastaya kanser olduğunu söylediğinizde oluşan stres oranı ile aynıdır. Bu kadar maddi manevi eziyet çekilen bir işleme kalkışırken merkez ve merkez çalışanlarının geçmişi, tecrübeleri, birikimleri çok iyi araştırılmalı, başarı oranları ayrıntılı olarak konuşulmalı, tedavi süresince karşılaşacağı her şey ayrıntılı öğrenilmeli ve başarısızlık durumunda bunun dünyanın sonu olmadığı bilinmelidir. Basında çok sıklıkla karşılaştığımız “bundan sonra çocuksuz çift kalmayacak” , “tüp bebek ile kısırlığa son”, “ünlü doktor embryoları lazer ile rahime yapıştırıyor “ünlü doktor tüp bebekte mucizevi formülü açıklıyor”, “ünlü doktor dünyada en iyi gebelik oranları bizde dedi“, gibi akla mantığa sığmayan haberlere değer verilmemeli. Bu tedavilerin sabır ve ısrar gerektirdiği akıldan çıkartılmamalıdır.

Tüp bebek gelecek 10 yıl içinde çok önemli yenilik ve değişikliklere gebedir.  Bunların hangilerin uygulanabilir hangilerinin ise boş olduğunu zaman gösterecektir.