Glutensiz Diyet Ne Zaman Uygulanmalı?

Kişiye özel durum ve şikayetlerle gündeme gelen gluten günümüzün popüler sorunlarından biri. Uzmanlar sağlıklı bireylerin glutensiz beslenme tablosunda başka sağlık sorunları yaşayabileceğine dikkat çekiyor. 

Dyt. Cansu Kahraman

Beslenme ve Diyet Uzmanı

Gluteni son yıllarda sıkça duymaya başladık. Hangi hastalıklarda glutensiz diyet tercih edilir? Glutensiz diyet hangi durumlarda, ne zaman tercih edilir?

Çölyak Hastalığı

İnce bağırsakta gluten adı verilen bilimsel adıyla prolamin olarak bilinen depo proteinin tüketilmesiyle ortaya çıkan Çölyak otoimmün bir hastalıktır. Vücut, gluteni yabancı madde olarak algıladığı için bağışıklık sistemi saldırır. Bu saldırı, ince bağırsaktaki villus adı verilen yapıların hasar görmesine yol açar. Villuslar, besin emilimini sağlayan küçük parmak benzeri yapılar olarak işlev görür.

Çölyak hastaları gluten tükettiklerinde, bu yapılar hasar gördüğü için besinlerin emilimi engellenir ve bir dizi semptom ortaya çıkar. Karın ağrısı, ishal, kilo kaybı, yorgunluk, cilt sorunları gibi. Hastalığının tek etkili tedavisi, ömür boyu süren glutensiz diyet uygulamaktır. Bu diyet gluten içeren buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi tahılların tamamen beslenmeden çıkarılmasını içerir. Hastalarının dikkatli şekilde beslenmeleri, gluten içeren gıdalardan kaçınmaları, semptomların kontrol altına alınması ve bağırsakların iyileşmesine yardımcı olur.

Gluten İntoleransı

Gluten hassasiyeti veya duyarlılığı, çölyak hastalığına sahip olmayan ancak gluten içeren gıdaları tükettiklerinde sindirim sistemi sorunları yaşayan bireylerde görülebilir. Bu kişiler, gluten tükettiklerinde karın ağrısı, şişkinlik, ishal, mide bulantısı gibi sindirim semptomları görülür. Bu durum, çölyak hastalığına benzer semptomlara neden olabilir, ancak bağışıklık sistemi aynı şekilde tepki vermez. Gluten hassasiyeti olan bireylerde, laboratuvar testleri genellikle çölyak hastalığına işaret etmese de şikayetler gluten içeren gıdaları tükettikten sonra belirginleşir. Bu kişiler glutensiz diyet uygulayarak semptomları kontrol altına alabilir. Ancak her bireyde gluten hassasiyeti farklıdır, bu yüzden kişisel deneme yanılma yöntemiyle hangi gıdaların semptomlara neden olduğunu belirlemek önemlidir.

Glutensiz Diyet ve Dermatit Herpetiforme

Dermatit Herpetiforme, çölyak hastalığı ile yakından ilişkilendirilen deri rahatsızlığıdır. Bu nadir görülen durumda, vücutta glutenin neden olduğu bir immün yanıt, ciltte kabarcık ve şiddetli kaşıntılara yol açar. Dermatit herpetiforme genellikle çölyak hastalarında görülür, ancak belirtileri aynı anda gelişmeyebilir. Bu nedenle kişi cilt sorunları yaşadığında ve çölyak hastalığı şüphesi varsa, dermatolog ve gastroenterologlar arasında iş birliği yapılması önemlidir. Tedavi genellikle glutensiz diyeti içerir, çünkü bu cilt semptomlarının hafiflemesi ve kabarcıkların iyileşmesine yardımcı olabilir. Ancak diyeti uygularken bir doktorun gözetiminde ve başarılı sonuçlar elde etmek için sabırlı olmak önemlidir, çünkü cilt iyileşmesi zaman alabilir.

Glutensiz Diyet ve İrritabl Bağırsak Sendromu (İBS)

İrritabl bağırsak sendromu (İBS), sindirim sistemi ile ilişkili kronik rahatsızlıktır. Karın ağrısı, şişkinlik, ishal, kabızlık gibi semptomlarla kendini gösterir. İBS hastalarının bir kısmı, semptomlarını hafifletmek için glutensiz diyeti tercih edebilir. Bu durum herkes için geçerli değildir ve glutenin İBS semptomlarına olan etkisi kişiden kişiye değişebilir. Bazı İBS hastaları, gluten içeren tahılların semptomlarını şiddetlendirdiğini düşünür, bu nedenle glutensiz diyet denemek isteyebilir. Ancak bilimsel olarak kanıtlanmış tedavi yöntemi olmadığı için, İBS’li bireylerin doktora danışarak, profesyonel diyetisyenle çalışarak glutensiz diyeti denemeleri önerilir.

Gluten Hassasiyeti Dışındaki Durumlar

Başka sağlık sorunlarının da glutenin semptomları üzerinde etkili olabileceği düşünülmektedir. Özellikle otizm spektrum bozukluğu (OSB) ve migren gibi durumlar, bazı bireylerde gluten tüketiminin semptomları tetikleyebileceği gözlemlenmiştir. Otizm spektrum bozukluğu olan bireylerde bazı araştırmalar, gluten içeren gıdaların davranışsal ve duygusal semptomları artırabileceğini öne sürmektedir. Benzer şekilde, migren atağı geçiren kişilerde glutenin migren semptomlarını şiddetlendirebileceği bildirilmiştir. Ancak bu durumlar her bireyde farklıdır, bu nedenle glutenin semptomlara olan etkisi kişiseldir. Bu nedenle otizm veya migren gibi rahatsızlıklarla mücadele eden bireyler, bir uzmanın gözetiminde glutenin semptomları üzerindeki etkilerini değerlendirmelidirler ve gerektiğinde diyetlerini kişiselleştirmelidirler.

Sağlıklı Bireyler İçin Glutensiz Diyet

Sağlıklı bireyler için glutensiz diyet genellikle önerilmez. Tam tahıllar, lif ve vitamin açısından zengin olan buğday, arpa, çavdar gibi gluten içeren tahıllar, dengeli beslenme için önemlidir. Glutensiz diyet, sağlıklı bireylerde diğer sağlık sorunlarına yol açabileceği için dikkatli bir şekilde uygulanmalıdır. Doktor ve diyetisyen önermediği sürece gluten beslenmeden çıkarılmamalıdır.