Antibiyotik Direnci Sepsisten Ölüm Nedeni

Antibiyotik direnci nedeniyle her 15 dakikada bir kişi sepsisten hayatını kaybediyor. Oysa erken tanı ile ölümlerin yüzde 80’i engellenebilir.

Prof. Dr. Tuğhan Utku 

Türk Yoğun Bakım Derneği Başkanı

Sepsis dünyadaki her beş ölümden biriyle ilişkili ve tüm hastane ölümleri arasında ilk sırada yer alıyor. Antibiyotik direncine küçük çocuk ve 60 yaş üstü kişilerin özellikle dikkatli olması gerekir.

Kalp, kronik obstrüktif akciğer (KOAH), inme, Alzheimer, diyabet, böbrek, kanser, otoimmün gibi altta yatan rahatsızlıkları olan kişilerin mutlaka ciddi risk altında olduklarının bilinciyle hareket etmelidir. Gereksiz antibiyotik kullanımı konusunda bilinçli olunmalıdır.

Her yıl yaklaşık 50 milyon sepsis vakası görülüyor. Bu vakaların yaklaşık 11 milyonu hayatını kaybediyor. Vakalarda sepsisi doğru anlamak, erken tanı ve tedavi çok önemlidir. Bu süreçte “Farkına Var, Hayat Kurtar” farkındalık kampanya ile kamuoyunu bilinçlendirme çalışmalara tüm hızıyla devam ediyor.

Dünyada her beş ölümden birinin ilişkilendirildiği ve tedavi edilmezse sebep olduğu septik şok ve çoklu organ yetmezliği ile hastane ölümlerinin bir numaralı sebebidir. Sepsisin en temel nedenlerinden biri antibiyotik direncidir.

Halk arasında antibiyotik direnci olarak AMR (Antimikrobiyal direnci) antimikrobiyalleri amaçlandığı gibi almamak, çok sık, gereksiz yere almak veya bir ilaç tedavisini bitirmemek anlamına gelir. Antimikrobiyal direnç nedeniyle yaygın tıbbi prosedürler (diş hekimi ziyaretleri, sezaryen, kalça protezleri, kemoterapi, organ nakilleri gibi) daha fazla enfeksiyon riski taşır. Günümüzde antibiyotik direnci (AMR) sepsisten kayıpların en önemli sebebi haline geldi.

AMR nedeniyle basit bir diş hekimi ziyareti sonrası sepsise açık hale gelinebilir hatta ağır seyretmesi halinde can kaybı bile yaşanabilir. Özellikle 60 yaş üstü ve bir yaştan küçük çocukların antibiyotik kullanımları konusunda çok dikkatli olunması, sepsis gelişmesi riski açısından önemlidir.

Dünyada antibiyotik direncine (AMR) bağlı ölüm oranı 2023 yılında dünya çapında 700 bin kişi iken 2050’ye gelindiğinde bu oranın yılda 10.milyona ulaşması öngörülüyor.

Antibiyotik direncini yenebilmek için dikkat edilmesi gerekenler:

• İyi hijyen ve aşılanma
• Reçelendirilmiş antibiyotik kullanma
• Savunmasız olan bireylere dikkat etme
• Halkı antibiyotik direnci (AMR) riskleri açısından eğitme
• Enfeksiyon riskini önlemek için dikkatli olunmasını sağlama.

Vücut ısısındaki değişimler (ateş veya düşük sıcaklık), aşırı titreme ve kas ağrısı, konuşma bozukluğu, zihin bulanıklığı, şiddetli nefes darlığı, bir gün boyunca idrara çıkamama, cildin beneklenmesi sepsisin başlıca belirtileri arasındadır. Bu durumlardan herhangi biriyle karşılaşılması durumunda acil olarak doktora başvurulmalıdır. Erken tanı ve doğru tedavi hayat kurtarıcıdır. Sepsis tedavisinde her saniye değerlidir.

Sepsiste erken uyarı sistemi NEWS hayat kurtarır

Sepsisi önlemenin en önemli yolu enfeksiyonu önlemektir. Aşılanma, temiz su kullanımı, el hijyeni, hastane kaynaklı enfeksiyonların önlenmesi, farkındalık çalışmaları ile de desteklenebilir. Erken tanı ve tedavi ile yüzde 80 oranında mortalite engellenebilir. Sepsisin erken tanınabilecek bir hastalık olması tedavi şansı, sağ kalım oranları ve uzun vadeli hasarların oluşması olasılığını azaltabilir.

Bu nedenle sepsisin klinik tanısının hızlandırılması amacıyla NEWS Erken Uyarı Sisteminin kullanılması önerilir. NEWS ile qSOFA’dan yüzde 13 daha hassas değerlendirme yapılabilir. Servislerde NEWS takibi sisteminin otomatize edilmesi ile daha erken tanı ve Yoğun Bakım Ünitelerinin daha erken devreye girmesi sağlanabilir. Sepsis geçirdikten sonra yaşayanların yüzde 40’ı ciddi-uzun süren etkilerle yaşamını devam ettirir.

Böbrek başta olmak üzere; karaciğer, solunum, kardiyovasküler, nörolojik fonksiyon bozukluklarıyla sonuçlanabilir. Sepsisin sonuçlarının tahminlerden daha ağır olabileceği, akciğer, böbrek, karaciğer hasarları bırakabileceği bilinmelidir.

PSS sepsisten kurtulanların yüzde 50 kadarını etkileyen bir durumdur; fiziksel ve/veya psikolojik uzun vadeli etkileri içerir. PSS başta yaşlılar olmak üzere, her yaştan insanı etkileyebilir.

PSS etkilerini özetle:

• yürüyememe,
• banyo yapmak, tuvalet yapmak veya yemek hazırlamak gibi günlük aktivitelere katılamama
• karmaşık görevleri yerine getirememe
• günlük şeyleri hatırlayamama gibi sonuçları olabilir.

Sepsis tedavi maliyetlerinin yüksek olması erken teşhis ve tanının önemini göstermektedir. Hasta başına ortalama hastane maliyeti bin 101 – 91 bin 951 Euro’dur. Sağlık bütçesinin yüzde 2,65’ine denktir.

Türkiye’de 2023 sağlık bütçesi 415,6 milyar TL sadece sepsis için yaklaşık 11 milyar TL’ye denk bir bütçe harcanmakta. Erken tanı-tedavi ile hastane yatış ve diğer harcamaların azaltılabilmesi yoluyla sağlık bütçesinin çok daha akılcı kullanılabilmesine katkı sağlamanın mümkün.