Çocuklarda Çalma Alışkanlığı

Çocukluk çağında görülen çalma gelişimsel dönemlerine göre değerlendirilmelidir. Henüz mülkiyet kavramının oturmayan çocuğun başkalarının eşyasını alması, hırsızlık ya da davranış bozukluğu demek doğru değildir.

Tuba Yıldırım Üstünel
Psikolog

Çocuklarda mülkiyet kavramı okul çağına geldikten sonra gelişir. Çalma kavramı da bu bağlamda değerlendirilmelidir. Okul çağına gelmemiş çocuklar benmerkezcidir, her şeyi kendilerinin zannederler ve sahip olmak ister.

2 yaş çocukları, marketten ceplerinde bir sakız ya da bir çikolata ile dönebilir. Bu bir çalma eylemi değildir. Çocuk “senin”, “onun” gibi kavramları ayırt edemez ve hoşuna giden her şeyi kendininmiş gibi algılar. Zamanla kendinin olan ve olmayan şeylerin ayrımına varır, ancak bu bencil tutumu belli bir süre daha devam ettirir. Çocuk 3-4 yaşlarına geldiğinde, kendisine ait olmayan şeylere izin almadan sahip olamayacağını bilir, ancak sahip olma ve alma isteğine karşı koyamaz.

Bu yaştaki çocuklar, izinsiz almamaları gerektiğini bilmelerine rağmen onlarda da mülkiyet kavramı henüz tam oturmuş değildir. Bu sebeple, okul çağına kadar bu davranışların çalma olarak adlandırılmaması gerekmektedir.  5-8 yaş dönemi ise, çalma eyleminin en sık görüldüğü yaş aralığıdır. Çocuk bu dönemde hoşuna giden, gösterişli her şeye sahip olmak ister ve bu dürtüsünü kontrol edemez. Arkadaşlarına ait kokulu silgiler, renkli kalemler “yolda buldum”, “arkadaşım verdi”, “ödünç aldım” gibi bahanelerle eve getirilebilir veya masada unutulmuş bir bozuk parayı aldığı gibi bir bakkala gidebilir. Çocuklar bu dönemde, ailelerinin bu tür davranışlara karşı verdikleri tepkileri anlamsız bulabilirler. Çocuğun mülkiyet kavramı ancak bu yaşlardan sonra gerçek anlamda gelişmeye başlar.

Çocuklarda çalma alışkanlığının nedenleri

Çalma davranışının nedenleri çok çeşitlilik göstermektedir, ancak diğer birçok sorunda görüldüğü gibi bu davranışın da en büyük nedenlerinden biri sevgi ve ilgi eksikliğidir. Anne babası tarafından sevilmediğini ve onları yitirdiğini düşünen çocuklarda yaygın olarak görülen bir davranıştır. Çocuk olumsuz da olsa ilgiyi kendi üzerinde görmek istemektedir, böylece onlara varlığını yeniden hatırlatabileceğini ve anne babasını yeniden kazanabileceğini düşünür. Özellikle yeni bir kardeşin gelmesiyle anne babasının ilgisini kaybeden çocuklar, bu tür davranışlara başvurabilir. Çocuk, bunu anne babasından intikam alma arzusu ile de gerçekleştirebilir, kendisine verilmeyen sevgi ve ilgi karşısında onların parasını alarak, bu boşluğu doldurmaya çalışabilir.

Çalma davranışının diğer nedenleri arasında; çocuğun ihtiyaçlarının tam olarak giderilmemesi, arkadaşlarına özenmesi ve aynı şeylere sahip olma isteği, yetersiz ya da aşırı verilen harçlık, hatalı anne baba tutumları (baskıcı, aşırı disiplinli ya da gevşek gibi), çaldıklarını arkadaşlarına dağıtarak arkadaş edinme çabaları da bulunur.

Çalma alışkanlığı karşısında anne babaların tutumu ne olmalı?

Anne babaların yapması gereken en önemli şeylerden biri, çocukta mülkiyet kavramını geliştirmek olacaktır. Buna, çocuğun eşyalarını ondan izinsiz olarak almamak ya da başka birine vermemekle başlamak gerekir. Çocuğun kendi oyuncakları, odası olması buna yardımcı olacaktır. Ev içerisinde “bu senin”, “bu benim”, “bu kardeşinin” gibi cümleler kurulmalıdır.  Onun eşyalarını alırken izin isteyerek, çocuğa başkalarının eşyalarını alırken onlardan izin almamız gerektiği gösterilmeli ve öğretilmelidir.  Çocuğun gerekli maddi ihtiyaçlarının karşılanması da çok önemlidir, ancak maddi durum ne olursa olsun her istediği alınan ya da yapılan çocuklar bu kez de doyumsuzluk hissi ile bu tür davranışlara yönelebilirler. Bu sebeple, durumumuz ne kadar el verirse versin, çocuğun her istediğini almamak ama onun yanında temel ihtiyaçlarını da ihmal etmemek gerekir. Çocuğa doğru model olmak ve ev içerisinde de birbirimizin eşyalarını alırken izin istemeye özen göstermek önemlidir.

Son olarak, en önemli anahtarımız olan iletişimi kullanarak, çocukla konuşmamız gereklidir. Habersiz alma davranışı kesinlikle görmezden gelinmemeli ama buna karşın telaşlı ve suçlayıcı bir tavır içine de kesinlikle girilmemelidir. Başkalarına ait eşyaları habersiz ve izinsiz aldığı zaman, bunun doğru bir davranış olmadığını, o kişinin eşyasını bulamayınca üzülebileceğini, suçlayıcı ve utandırıcı bir dil kullanmadan anlatmalı ve o eşyayı geri vermesini sağlamalıyız. Çocuk, bu davranışından dolayı toplum içinde veya arkadaşlarının yanında kesinlikle küçük düşürülmemeli ve durum adlandırılmamalıdır. Ancak, tekrarlayan davranışlarda bunun yanlış olduğu ama kendisinin bunu düzeltebileceği anlatılmalı ve devam eden durumlarda bir uzmandan yardım alınmalıdır.