Mutlu Çocuk Sağlıklı Büyür

Çocuk için sağlıklı büyüme olup olmadığı, ebeveynlerin en çok merak ettiği konuların başında gelir. İlk bir yaş ve ergenlik dönemi büyümenin en hızlı olduğu ve arttığı dönemlerdir. Özellikle boyu kısa olan çocuklar için ‘ergenlikte nasılsa uzar!’ diye zaman yitirmemek ve büyümeyle ilgili bir şüphe oluşması halinde hekime başvurmak gerekir.

Doç. Dr. Belma Haliloğlu

Çocuk Endokrinolojisi Uzmanı

Mutlu çocuk sağlıklı büyür. Fiziksel büyüme, anne karnından başlayan ve kemiklerdeki büyüme plaklarının kapandığı döneme kadar devam eden bir süreçtir. Normal büyüme için sağlıklı, mutlu, doğru beslenmek ve normal hormon dengesine sahip olmak gerekir. Bu etkenlerden herhangi birinde problem olduğunda yetersiz büyüme görülür.

Beslenme yetersizlikleri, kronik hastalıklar, büyüme hormonu ve tiroit hormonunda eksiklikler gibi sorunlar çocuklarda büyüme eksikliğine neden olur.

İlk bir yıl önemli…

Yaşamın ilk yılı büyümenin en hızlı dönemdir. Bu dönem bebeğin boyu 25 cm kadar uzar, ağırlığı da yaklaşık olarak üçe katlanır. Bir yaşından sonra büyüme yavaşlar ve iki yaşından sonra da nispeten sabit bir hızla devam eder.

Her çocuğun boyu yaşıtından farklı olsa da belli bir istikrarla büyüyen çocuklar normal kabul edilir. Sabit büyüme dönemi ergenliğin başına kadar devam eder. 10-12 yaş dönemine gelene kadar erkek ve kızlar neredeyse aynı oranda büyür. Ergenlik dönemine girişle birlikte büyüme hızlanır. Bu durum kızlarda erkeklerden daha önce olur. Ergenliğin ilk belirtileri kızlarda ortalama 10 yaş, erkeklerde ise 11 yaş civarında ortaya çıkmaya başlar. Ancak bu belirtilerin de her çocukta farklı olabileceği unutulmamalıdır. Ergenlik erken veya geç başlayabilir genellikle de anne veya baba özelliklerine benzer özellik gösterir.

Kontroller ergenlik bitmeden yapılmalı…

Hormonlar, genetik ve çevresel faktörler gibi birçok unsur büyümeyi etkileyebilir. Aileler, çocukların düzenli ve yeterli uyumalarına, dengeli beslenme, sıçrama-zıplama egzersizlerine dikkat ederek değiştirilebilir, çevresel faktörlere müdahale edebilir, çocuklarının büyüme sürecine olumlu etki sağlayabilir.  Boyu kısa olan çocuklar için ailelerin çoğunlukla ‘ergenlikte nasılsa uzar, boy atar’ diye düşünür, bu nedenle hekime geç başvurur. Kemikteki büyüme plakları ergenlik bitince kapandığından, böyle bir durumda tedavi edilecek bir sorun olsa bile maalesef boy uzamasına müdahale edilemez.

Kronik hastalıklar büyümeyi etkileyebiliyor…

Son yıllarda çocuklarda da artış gösteren kronik hastalıklar büyüme sürecini olumsuz etkileyebilir. Büyüme hormonu, kortizol, ergenlik hormonları (östrojen ve testosteron), tiroit hormonları gibi hormonların eksikliği veya fazlalığı büyümeyi direk etkiler. Bununla birlikte çocuklarda diyabet, böbrek yetmezliği gibi farklı kronik hastalıkların kontrol edilememesi durumunda da çocukta büyüme sorunlarıyla karşılaşılabilir. 

Büyüme geriliği nasıl teşhis edilir?

Büyüme geriliğinin olup olmadığı büyüme eğrilerine bakarak karar verilir. Eğrideki sapma veya en alttaki 3. persantilin altında bir boya sahip olma durumuna büyüme geriliği tanısı konur. Tedavi yaklaşımı altta yatan sebebe göre değişir. Çünkü sadece hormonal problemler değil böbrek, karaciğer, kalp gibi birçok organa bağlı hastalıklarda da ilk belirti olarak büyüme geriliği gözlenebilir. Bu nedenle büyüme geriliği olan çocukların çok ayrıntılı şekilde incelenmesi önem taşır.

Ailesel boy kısalığı büyüme geriliği değildir…

Ailesel boy kısalığı tıbbi olarak patolojik kabul edilen bir durumdur. Ancak bu tanıyı koyabilmek için önce boy kısalığının altta yatan bir sebebe bağlı olmadığından emin olmak yani tüm tetkikler yapılması gerekir. Her çocuğun anne-babasının boyuna göre tahmini bir boy hedef aralığı vardır. Çocukların yaklaşık yüzde 70-75’i bu aralığı yakalar. Ancak bazı çocuklar altta bir problem olmadan da beklenen boydan daha uzun veya daha kısa olabilir. İşte bu noktada genetik alt yapı önem taşır. Çocuklar akrabaları arasındaki uzun boylu veya kısa boylu bir kişiye çekebilse de bu durumlarda nadir de olsa altta bir problem olabilir. Bu nedenle normal eğrisinin dışında veya anne-babasına göre beklenen boyun dışında olan çocukların en azından bir kez çocuk endokrinoloji hekimlerine görünmeleri önemlidir.

Ebeveynler için öneriler…

*Çocuklar ağır travmatik stresten uzak tutulmalı

*Erken ve yeterli süre uyku

*Düzenli ve dengeli beslenme

*Süt ve süt ürünleri tüketimi

*Boyu daha uzun yapmak açısından bilimsel olarak kanıtlanmış tek şey ise düzenli egzersiz… Voleybol ve basketbol gibi sıçrayıcı-zıplayıcı egzersizleri, vücudu geren jimnastik egzersizleri ne kadar düzenli ve ne kadar sık yapılırsa boya katkısı o kadar fazla olmaktadır.